Niniejsze badanie jest częścią projektu Hummingbird, finansowanego przez Komisję Europejską we współpracy z VUBiopublikowanego w czasopiśmie PLOS ONE. 

Wstęp

Od 1990 r. Somalia doświadczyła ponad 30 poważnych zjawisk pogodowych, w tym 12 susz i 19 powodzi, co doprowadziło do dwóch dotkliwych klęsk głodowych (w latach 1991–1992 i 2011). Wydarzenia te spowodowały przesiedlenie ponad 3,2 miliona osób. Działalność około 70% Somalijczyków opiera się na rolnictwie i hodowli, a oba te sposoby zarobkowania są wysoce podatne na zmiany klimatu. Nieustający cykl susz i powodzi podważa bezpieczeństwo żywnościowe oraz dostęp do podstawowych usług, zwiększając podatność na zagrożenia i powodując wysiedlenia na różną skalę. Gwałtowne zmiany klimatyczne znacząco wpływają na wiele różnych aspektów życia, często pogarszając warunki życiowe na niektórych obszarach do tego stopnia, że ich mieszkańcy zmuszeni są do ucieczki.

Pomimo rosnącej świadomości w tej kwestii aspekt dynamiki między czynnikami środowiskowymi a mobilnością ludzi wciąż jeszcze pozostaje niedostatecznie zbadany. Niniejsze badanie ma na celu przeanalizowanie, w jaki sposób można wykorzystać zaawansowane analizy teledetekcyjne do opracowania szczegółowych wskaźników klimatycznych na poziomie mikro (dystryktu) oraz do zbadania związku między czynnikami klimatycznymi a przesiedleniami wewnętrznymi w Somalii w latach 2016–2019.

Technologie teledetekcji są szczególnie cenne w badaniu związku między zmianami klimatu a mobilnością ludzi. Dostarczają one kluczowych danych środowiskowych na różną skalę, rzucając światło na sposób oddziaływania czynników klimatycznych – takich jak susze i powodzie – na ruchy ludności. Dane satelitarne dostarczają informacji na temat trendów klimatycznych, takich jak zmienność opadów, anomalie temperaturowe i zmiany w obrębie użytkowania gruntów, jednocześnie dokumentując proces degradacji środowiska.

Metodologia

Zespół ekspertów z GVM wykorzystał zbiory danych teledetekcyjnych do celu utworzenia wskaźników środowiskowych dla Somalii, w tym szeroki zakres danych satelitarnych, takich jak Sentinel-1, Sentinel-2, DEM autorstwa NASA, wskaźnik wilgotności gleby (SMI), standaryzowany wskaźnik parowania i opadu (SPEI) oraz obrazy Google o bardzo wysokiej rozdzielczości, a także dane niesatelitarne, takie jak rejestry przesiedleńców wewnętrznych i oficjalne raporty.

Specjaliści z GMV opracowali szereg algorytmów opartych na języku Python do przetwarzania rzeczonych zestawów danych i generowania rozmaitych produktów pochodzących z satelitów, w tym: wskaźnik suszy rolniczej (CDI), mapowanie zasięgu powodzi, mapowanie pokrycia terenu i zmiany pokrycia terenu, anomalie w obrębie standaryzowanego wskaźnika parowania i opadu (SPEI), wskaźnik roślinności dostosowany względem gleby (SAVI), wskaźnik powierzchni liści (LAI) oraz znormalizowany wskaźnik różnicy wegetacji (NDVI) i występujące w ramach NDVI anomalie.

Odkrycia

Najpopularniejszym celem podróży dla osób wewnętrznie przesiedlonych okazał się być Doolow, a zaraz za nim – Luuq. Z kolei w Qansax Dheere odnotowano w tym samym okresie największą liczbę wyjazdów z powodu panującej suszy.

Nasza analiza wykazała, że rok 2017 był najbardziej suchym rokiem dla Somalii, podczas gdy lata 2018 i 2019 charakteryzowały się występowaniem znacznych powodzi. Regularne okresy deszczowe, a mianowicie pory Gu i Dayer, przynoszą zwiększone opady, co pomaga złagodzić negatywny wpływ suszy w tych sezonach wegetacyjnych. W regionach takich jak północna i środkowa Somalia, gdzie gwałtowne i powolne ekstremalne zjawiska pogodowe następują kolejno po sobie lub jednocześnie, trudno jest sklasyfikować czynniki środowiskowe jako korzystne lub szkodliwe. Na przykład powodzie następujące po okresie poważnych susz mogą pomóc w odbudowie obszarów rolniczych, jednak te wahania środowiskowe nie zawsze przynoszą pozytywne skutki dla środków i źródeł utrzymania.

Powodzie powodują natychmiastowe przesiedlenia ludności, z krótkim czasem reakcji. Ludzie mają zwyczaj rozpoczynać ewakuację tuż przed wystąpieniem powodzi i często wracają do domów po ustąpieniu wód powodziowych, w zależności od stopnia powrotu do normalności dotkniętego nimi obszaru. Nasze badanie potwierdza, że wysiedlenia spowodowane powodziami są w dużej mierze zlokalizowane, ograniczone do określonych dzielnic i często pozostają na tych samych terenach. Z kolei susza jest zjawiskiem następującym wolniej, w którym proces przemieszczania się ludności rozpoczyna się później i ulega stopniowemu natężeniu z biegiem czasu. Co więcej, powrót po suszy trwa znacznie dłużej, gdyż wiele z przesiedlonych osób prawdopodobnie postrzega swoje pierwotne warunki życia jako niestabilne.

Skutki powodzi dla wysiedleń mają charakter bardziej bezpośredni niż skutki suszy. Przesiedlenia wewnętrzne następują wkrótce po powodzi, a osoby wewnętrznie przesiedlone często wracają do domu po ustąpieniu wód powodziowych. Susza jest jednak zjawiskiem następującym bardziej stopniowo: ludzie późno opuszczają swoje domy, a ich powrót trwa znacznie dłużej ze względu na dotkliwość warunków, z którymi muszą się zmierzyć. Analiza wzorców wysiedleń przez cały badany okres pokazuje, że dystrykt dotknięty dotkliwą suszą nie zawsze doświadcza wysokiego poziomu wysiedleń.

Pomimo trudności nasze badanie oferuje innowacyjne podejście do oceny wskaźników środowiskowych i przesiedleńców wewnętrznych w Somalii. Metodologię tę można rozszerzyć na dłuższe okresy oraz większe obszary geograficzne. Przyszłe badania mogą dotyczyć mobilności transgranicznej i czynników środowiskowych. Niemniej jednak, bazując na naszych ustaleniach i wyzwaniach związanych z dostępnymi danymi, twierdzimy, że poprawa jakości i dostępności danych – zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym – powinna być priorytetem dla regionów najbardziej dotkniętych zmianami klimatu. Na koniec sugerujemy, że triangulacja danych ilościowych i jakościowych pomoże rzucić światło na złożoną dynamikę migracji spowodowanej klimatem, kładąc podwaliny pod przyszłe badania w tej dziedzinie.

Autor: Rahman Momeni