Europa w obliczu wyzwania, jakim jest rosnąca skala i częstotliwość występowania pożarów lasów

Upalne lato pozostawiło niszczycielski ślad na terenie całej Unii Europejskiej: ponad 400 000 hektarów spłonęło [1] na skutek fali pożarów lasów, które spustoszyły w szczególności obszary Hiszpanii, Grecji i Włoch.

Grecja plasuje się w tym roku na pierwszej pozycji rankingu krajów europejskich o największej jak dotychczas spalonej powierzchni, zarejestrowawszy ponad 165 000 strawionych przez ogień hektarów. Na uwagę zasługuje trwający pożar w regionie Ewros, na granicy z Turcją, który pochłonął dotychczas ponad 80 000 hektarów [2], stając się największym pożarem odnotowanym na przestrzeni całej historii Europy. Po Grecji w rankingu najbardziej dotkniętych płomieniami krajów przoduje Hiszpania z 84 545 hektarami oraz Włochy z 67 134 hektarami [3].

Pożary o dużym zasięgu, które w ostatnich latach wymknęły się spod kontroli, zwróciły uwagę na pilną potrzebę zajęcia się nie tylko wyzwaniami związanymi z ich tłumieniem, ale także ich zapobieganiem i uświadomieniem społeczeństwa w kwestii przyczyn leżących u ich podstaw. Rosnąca częstotliwość tych pożarów i niedostateczna ilość środków, aby stawić im czoła, podkreślają kluczowe znaczenie współpracy obywatelskiej, aby uniknąć większych tragedii. W tym względzie niezbędne jest wyedukowanie ludności w zakresie wartości opartych na szacunku, zrównoważonych praktyk, ochrony przyrody i sposobów postępowania w przypadku pożaru, ze szczególnym naciskiem na trzy podstawowe aspekty: działać szybko, natychmiast ewakuować się i szukać schronienia.

W ciągu ostatnich 40 lat na całym świecie wzrosła liczba dni obarczonych skrajnym ryzykiem pożaru, zwłaszcza w basenie Morza Śródziemnego, gdzie uległa ona podwojeniu [4] [5]. Ponadto należy podkreślić, że anomalie klimatyczne wywołujące fale upałów i poważne susze utrudniają kontrolę i gaszenie pożarów terenów leśnych. Do tych czynników należy dodać opuszczanie obszarów wiejskich, brak wycinek, jednorodność gatunków leśnych oraz ograniczenie działalności produkcyjnej skupionej na opłacalnym i zrównoważonym użytkowaniu lasów. 

Zaniepokojona tą sytuacją i spodziewając się, że tłumienie pożarów obszarów leśnych będzie w dalszym ciągu skomplikowane ze względu na kontekst następujących zmian klimatycznych, w jakim się obecnie znajdujemy, Unia Europejska zdecydowała się na podjęcie odpowiednich działań, uruchamiając w kwietniu 2021 r. projekt o nazwie FirEUrisk w ramach programu ramowego „Horyzont 2020”. Celem tego projektu jest opracowanie naukowej strategii zapobiegania pożarom lasów i reagowania na nie w Europie poprzez wspieranie działań ukierunkowanych na zapobieganie pożarom, a nie ich tłumienie. FirEUrisk dąży do zmiany zarządzania pożarami lasów poprzez tworzenie odpowiednich rozwiązań i usług, a także zdobywanie wiedzy pozwalającej stawić czoła obecnym i prognozowanym wyzwaniom związanym z pożarami obszarów leśnych w Europie. W tym sensie Marta Gómez Giménez, dyrektorka projektu w dziale teledetekcji i analiz geoprzestrzennych pionu systemów misji i zastosowań w GMV, uważa, że „zrozumienie tego, czy obserwowane zjawiska mają charakter lokalny, czy też można zastosować wyciągnięte wnioski do innych obszarów, ma kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, niewywierania negatywnego wpływu na cykle węglowe i osiągnięcia zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego w różnych krajach”.

W kontekście FirEUrisk firma GMV koordynuje ocenę skutków kaskadowych pożarów lasów, takich jak erozja gleby i osunięcia się gołej/kruchej ziemi, zanieczyszczenie powietrza; oraz skutków powiązanych z innymi zagrożeniami, takimi jak zaburzenia biotyczne i śmiertelność lasów. Te skutki kaskadowe obejmują szereg wyzwań związanych między innymi z podwyższonymi temperaturami, przedłużającymi się okresami suszy, zagęszczeniem gleby, a także utratą biomasy. Połączenie tych czynników znacznie intensyfikuje skutki w przypadku klęsk żywiołowych, czego dowodem była burza DANA, która przeszła przez Grecję i obszary Morza Śródziemnego. Spowodowała ona osunięcia się ziemi i poważne powodzie, pogarszane przez spadek zdolności absorpcyjnej spalonej gleby, która nie działa już w taki sam sposób, jak przed pożarem, pozwalając na to, aby nadmiar deszczu zmywał ziemię z powierzchni.

FirEurisk dąży do połączenia wysiłków naukowych z przemysłowymi w celu opracowania zintegrowanej strategii naukowej, która przygotuje ekosystemy i społeczeństwo na przyszłe pożary, z uwzględnieniem rozmaitych realiów europejskich, między innymi pod względem zdolności reagowania, doświadczenia operacyjnego i sprzętu.

Firma GMV od ponad 20 lat uczestniczy w projektach współfinansowanych przez Komisję Europejską, koncentrujących się między innymi na ekologii pożarów oraz skuteczniejszym zapobieganiu i planowaniu sytuacji awaryjnych za pośrednictwem usługi zarządzania kryzysowego Copernicus (z ang. Copernicus EMS Rapid Mapping). Projekty takie jak FirEUrisk uwidaczniają przydatność danych satelitarnych do ilościowego określania spalonych połaci ziemi, sporządzania map paliwowych i podnoszenia świadomości wśród ludności. Integracja takich danych geoprzestrzennych z podejściami holistycznymi jest konieczna, aby móc kompleksowo przewidywać, monitorować oraz oceniać przyczyny i skutki pożarów, co z kolei pomoże usprawnić podejmowanie decyzji.